محل تبلیغات شما

مجید روهنده



واژهایرانی وجدان از واژه اوستایی vī-čina-* (وی=وا+چین=چیدن)به معنای بازشناختن تشخیص تمیز دادن to discern distinguishبه دست آمده که wizīdan*(وی+چی-ژی+دان چون گلدان از ریشه دا همخانواده با اندام و دادن) شکل دیگر آن درپارسی میانه است.

 

*بنمان:

DifferentModes of Rendering Avestan into Pahlavi by David Buyaner


واژه ایرانی شوکت (شو=رمه+کت=خانه) *fu-kata بهمعنای شکوه قدرت هیبت را در لغتنامه ها به غلط لغتی عربی دانسته اند ولی اینواژه ساخته شده از شو به معنای دام چارپاگله رمه همخانواده با چوپان چودار و کد که معنای آن سراخانه (چون بتکده میکده) است. در گوتیک سلتیک ژرمانیک این واژه در معنای پول مال بهکار میرفته است.

 

*بنمان:

A HANDBOOK OF GERMANIC ETYMOLOGY BYVLADIMIR OREL


از ستاک ایرانی کالیدن به معنای الف-درهم شدن آشفته شدن ژولیده ‌شدنب- دررفتن از هم دور شدن واژه نوساز کالش به دستمیاید که همتای لغت لاتین کی آس chaos به معنای آشفتگی از ریشه chasm (دره شکاف) است.

بهر دنیا تا به کی کالیدنت ۞ هر زمان جوشیدن و نالیدنت (شاکر بخاری)

ز کالیدن یک تن از رزمگاه ۞ شکست اندر آید به پشت سپاه (لبیبی)

 

از ستاک ایرانی ژولیدن به معنای درهم شدن پریشان شدن آشفته شدن واژهنوساز ژولش به دست میاید که همتای لغت لاتین آنتروپی entropy بهمعنای آشفتگی از ریشهtrope  (گردش) است.واژه ژول در اصل به معنای گردش است زیرا کارژول به معنای کارگردان بوده و افژول (اف=بر-بالا) به معنای تحریک است همانطور که واژه انگیز ازریشه گیز-گیج=گردش در معنای تحریک به کار میرود.

 

شولاندن→ژولاندن=to stir up به همزدن-آشوب ایجاد کردن

entropic =ژولشیک

entropically=ژولشوار-ژولشانه


واژه انگلیسی contingent (con=همدیگر+tingent=لمس) همتای شایسته‌ایدر زبان پارسی ندارد و بدین سبب واژگانی چون مشروط وابسته محتمل‌الوقوعتصادفی را به جای آن مینشانند. ازینرو میتوان واژه نوساز همبستار (هم=با دیگری+بستار=گرو-گرفتار) را همتای لغت contingent دانست که با معنایدوم آن (گروه انجمن) نیز سازگاری دارد. 

مثال:

They had to plan for contingent expenses.

آنها بایست برای هزینه‌های همبستار طرح میریختند.

Our plan is contingent on the weather.

طرح ما همبستار وضعیت هوا است.

Payment is contingent on fulfillment of certain conditions.

پرداخت پول همبستار پُرآمد شرایط ویژه است.

Your going is contingent on your finishing your work.

رفتنتان همبستار انجام کارتان است.

There's a chance of snow today contingent on the coming of cold air.

امروز بخت بارش برف همبستار آمدن هوای سرد است.

Her life is contingent upon the measured content of her blood sugar.

زندگی او همبستار اندازه قند خونش است.

contingent forces= نیروهای همبستار

contingent effects= اثرهای همبستار

contingent liability= بدهی‌های همبستار

contingent zone of fire=منطقه همبستار آتش

contingent profit= سود همبستار

contingency coefficient= ضریب همبستاری



از واژه ایرانی ژاو به معنای ناب پاک pure تمیززلال خالص اصیل سره محض میتوان واژگان نوساز ژاوه (ژاو+ه=پسوند ابزار چون گیره) و ژاوان (آن=پسوند واداری از آنیدن-آندن) به معنای پاک کننده ناب ساز را به دستآورد که همتای واژگان عربی مطهر طاهر مصفا و لغت لاتین purifier=تصفیه کننده تطهیرکننده هستند.

 

ژاویدن=پاککردن ، ناب ساختن

ژاوش=پاکورزی

ژاویک=پاکینابی زلالی (چون پارس-پارسیک)

ژاوا(آ=پسوند صفت همیشگی چون دانا بینا)=همیشه ناب ، همواره پاک

فرژاو=فراوان پاک


واژه اوستایی haptō-iringa* که امروزه آنرا هفتاورنگ (هفت+ئو+رینگ=نشان-علامت) میخوانند به معنای هفت علامت است و اشاره دارد بههفت ستاره در آسمان که همان ستارگان سازنده صورت فلکی خرس بزرگ (دب اکبر) باشند. از واژه اوستایی رنگ یا رینگ (چون شش 6 شیش) که شکل سنسکریت آن لنگलिङ्ग liGga =sign mark باشد میتوان واژه نوساز رنگال (چون چنگال) یا رینگال را ساخت که همتای لغت لاتین سیگنال signal است.

 

*پیرس:

Early Loan Words in Western Central Asia:Substrates, Migrations and Trade by Michael Witzel


از واژه ایرانی تورtavar دور دبر شکلهای دیگر تبر (ت=بیش-بسیار+بر=حمل-جابجا کن) به معنای آنچه در راه میبرند، آنچه جابجا میکنند، آنچه راهبری میکنند معنایدوم گله رمه دارایی مال انبار ذخیره کالا به دست آمده که در عربی و عبری و روسی (тоар tovar) مجارستان (tár) و ترکستان وترکمنستان و ترکیه و ارمنستان (տաւար tawar) آذربایجان (داوار=گوسفند davar بز) ولکی (دوآر=سیاه چادر بافته از موی بز) و لوری (داوار=سیاه چادر) و فارس (دُبُر=بز پیشرو گله در اقلید-خسروشیرین) کاربرد دارد. عرب ازواژه ایرانی دبر واژگان جعلی تدبیر و مدبر و دابر(گذشته-کهن) را به دست آورده است.


پیشوند ایرانی ت در واژگان تلابیدن (لابه بسیار کردن)تلب=طلب (لب=ستاندن) تغیرتغییر (غیر→گوهیر) و واژگان سغدی تگوش (گوشیدن-شنیدن) و تخیز (خیزیدن-برخاستن) نیز به کار رفته است. ورارند (محتمل) است که باب عربی تفعیل (ت+فعیل) نیز از همین پیشوند ساخته شدهباشد. 

 

*پیرس:

Irano-Arabica: Contamination and Popular Etymology. Notes on the Persianand Arabic Lexicons by D. D. Y. Shapira


واژه ایرانی دِ و یا دِه به معنای بجنب عجله کن کهدر گفتار روزمره به شکل د ببین (زودباش ببین) و یا د بگو (زودباش بگو) شنیده میشود از واژه دِدِ و یا دهده dehdeh* به معنای پیاپی پشت سر هم continually و یا با شتاب quickly ستانده شده  که امروزه هم در ایران و هم در افغانستان بهکار میرود.

 

*پیرس:ELA FILIPPONE "Universita della Tuscia", Viterbo -ILYA GERSHEVITCH and NEW WESTERN IRANIAN


نام شهر بهبهان (به=نیک+بهان=خانه-چادر) از واژه ایرانی vahanam به معنای خانه ستانده شده که امروزه بهشکل وان در واژه دیوان (دیپی=نوشته-سند+وان=خانه) به معنای آرشیو=دفترخانه دیدهمیشود. بهمینسان نام روستای بارگدان (بار=نیک+گدان=چادر-خیمه)در بلوچستان ایران از واژه گدان-گدام به معنای چادر ستانده شده که در زبان پارتی به شکل ودان *wiδān=tent (وی-گو=پهن+دان=پسوندمکان چون گلدان) ثبت شده است.


*پیرس: An Etymological Trifle Jost Gippert, Frankfurt am Main


در لغتنامه واژگان سغته* و سخته* به معنای پول ثبت شده اند که شکلهای دیگر واژه امروزین سفته به معنای کاغذ بهادار هستند زیرا در واژگان دیگری چون مفت-مختو جخت-جفت ف بدل به خ شده است. واژه سخته ازستاکهای سختن-سزیدن به معنای ارزش داشتن سزاوار بودن بهدست آمده است.

 

*پیرس:

Vocabulary Persian, Arabic, and English : abridged from thequarto edition of Richardson's dictionary as edited by Charles Wilkins / byHopkins, David, d. 14; Wilkins, Charles, Sir, 1750-36. ed; Hopkins, David,d. 14, ed


میتوان واژگان نوساز زینمان (زین=دیدن برای آگاه شدن+مان=پسوند چون سازمان) و زینش (چون بینش) به معنای در دید آوردگی و نگاه بردگی را به جای واژه عربی توجه وواژه لاتین attention نشاند. زین در واژگان فرزین به معنای وزیر(فر=بالا+زین=نگاه) و زینهار به معنای هشدار-آگاه باش-نگران باش نیز به کار رفته که ستاکهای آن زینستن-زینیدن خواهند بود. بدینسان همتای لغت عربی متوجه moteva-jeh واژگان نوساز زینشمند (چون دانشمند) و زینستار و زینا و زیننده و زینشور و زینومند خواهند بود.

 

توجه کرد=زینست

توجه داری؟=زینشداری؟

توان توجه= توانزینمان

متوجه کردن=زیناندن

متوجه moteva-jah=زینانده

متوجه شدی؟=زینانده شدی؟

متوجه هستم=زینومندهستم


واژه ایرانی حباب بهمعنای برآمدگی روی آب و واژه مازندرانی هپ hap بهمعنای بادکنک درون شکم ماهی از ریشه kup* به معنای bubble pustule blister به دست آمده اند همانطور که در فنلاند واژه کوپ kupe و درسیبری واژه خپ xap درمعنای بادکنک ماهی fish-bladder بوده و از همین ریشه در سیبری واژه hupojag به معنای حباب آبثبت شده است.

 

*پیرس: Nostratic Dictionary by Aharon Dolgopolsky


از ریشههندواروپایی wer** به معنای الف-گفتن سخن بیان ب-اطلاع دستور آموزش واژه ایرانی خبر به دست آمده همانطور که در ختن-سکا از ریشه ور لغت گ ور Gvar** را ساخته اند کههمان خ ور (گویش لوری کوردی زازاکی) یا خبر امروزیست. همچنین واژه پهلویک *avrh ئوراه به معنای خبر پیغام news message از همینریشه به دست آمده است. ور در واژه انگلیسی word** به معنای کلمه حرف و واژه اوستایی urvata ** (ئور+وت)به معنای حکم امر قانون (سخن گفتن برای فرمان دادن) به کار رفته که ئوروت امروزه به شکل ئورد دادن=دستور دادن به کار میرود. بدینسان روشن میشودکه واژگان عربی اخبار و مخبر و اختبار و استخبار و خبیر و مخابره و مخابرات جعلیهستند.

 

پیرسها‌:

* Pahlavi-PazandGlossary by Martin Haug

** NostraticDictionary By Aharon Dolgopolsky

 


لغت اوستایی پتخش pitax* (پیتا=شاه+اخش=چشم)که امروزه آنرا بیدخش میخوانند (همریشه با نام سرزمین بدخشان تاجیکستان) به معنای صدراعظمفرزین (فر=بالا+زین=نگاه) وزیر بوده که سپس به پتش تغییر یافته است. عرب از پتش ریشه فرضی فتش FT* را ستانده و سپس لغتهای جعلی تفتیش و مفتش و یفتش و مفتشون را به دست آورده است.پیتا همانستکه امروزه در لورستان به شکل پیا=آقا و اخش همانستکه که امروزه بهشکل عکس=تصویر به کار میرود.

 

*پیرس:

Irano-Arabica: Contamination and Popular Etymology. Notes on the Persianand Arabic Lexicons by D. D. Y. Shapira


لغت لاتین پتانسیل potential ساختهشده از pote pot(i) pet pati patya به معنای شاه=نیرومند خدا میر میره=شوهر ریشه گوهر که همخانواده با پسوندایرانی بُد (پوت-بت-بد چون ارتشبد) و واژگان ایرانی بته bote=قوت-بنیه-عرضه و بی بتگی=بی بنیگی-بی ریشگی و بتو=نیرومند-پرطاقت و پیا (آقا-سرور در لورستان کوردستان) است. paiɵya* شکل اوستایی بته و پیا است کهآنرا به معنای توانا بودن در ذات to have in one's own right گرفته اند. ازینروواژگان نوساز بتهمان botemān پتهمان (بته+مان) و بته مند  botemand  پتهمند همتاهای واژه پتانسیل خواهند بود.

 

Use all your sensesto identify potential dangers.

(پتانسیلدر نقش صفت) 

از همه حواس خودت فایده ببر تا خطرهای بتهمند (بالقوه) را بشناسی.

 

You have thepotential to reach the top of your profession.

(پتانسیلدر نقش اسم) 

تو این بتهمان (نیرومندی) را داری که به اوج حرفه خودت برسی.

 

They found that, this is apotentially fatal disease.

 

(پتانسیل در نقش قید)

آنها یافتند که این یک بیماری بتهگانه کشنده (بالقوه کشنده)است.

  

*پیرس:

Pandit N.R. Bhatt,Felicitation Volume edited by Pierre-Sylvain Filliozat, Satya Pal Narang, C.Panduranga Bhatta


واژه روستا که آنرا در پارسی میانه لوستاک میخوانده اند به معنای در مسیر رود است که شکل اوستایی آن *θraotō.stācąm  و یا*srau̯tas-tāka- (سروتس=رود+تاک=تاز-تاخت-راه-مسیر)بوده است.

 

*بنمان:

Handbook of Comparative and Historical Indo-European Linguistics edited byJared Klein Brian Joseph Matthias Fritz


واژه اوستا  که آنرا در پارسی میانه اپیستاک و ابستاک واوستاگ میخوانده اند به معنای برستاینده برستایشگر از ریشه ستودن-ستاییدن است کهاصل آن *upa-staua-ka-(اوپ=بر+ستو=ستودن+کا=کردن) بوده است.

 

*بنمان:

Problem of Archaism and Innovation in the Eastern Iranian Languages by ĽubomírNovák


واژه نوساز پیرد(پی=1-پایه 2-به-بر چون پیوند+رد=فرستادن) بهمعنای فرستادن به-بر کسی یا چیزی و یا فرستادن به سمت پایه و بن همتای لغت عربی ارجاعو واژه نوساز پسرد (پس=پشت) بهمعنای پس فرستادن همتای لغت عربی مرجوع و واژه نوساز بازرد-واژرد(باز-واژ=دوباره-برعکس) بهمعنای دوباره فرستادن همتای لغت عربی رجوع است. به همینسان واژه نوساز بازردگر-واژردگرهمتای لغت عربی مُراجع و واژه نوساز بازرداک(رداک چون پوشاک) همتای لغت عربی مراجعه خواهد بود.

همچنین واژه نوساز پیور peyvar پیور (پی=شالوده) همتای لغت عربی مرجعreference رفرنس خواهدبود (مراجع=پیوران) که در آن وربه معنای الف-بزرگ چون نامور ب-گرداننده چون کارور ج-رد شدن/کردن چون خاور=خورپر (ردشد خورشید) است.


واژه نوساز پسرس(پس=پشت+رس=رسیده-رسنده) بهمعنای رسیدن به سمت پس همتای لغت عربی ارجاع و واژه نوساز پسرد(کوتاه شده پسرده) بهمعنای پس فرستاده همتای لغت عربی مرجوع و واژه نوساز واپسرد(کوتاه شده واپسرده) همتایلغت عربی مرجوعه و واژه نوساز ردرس(رد آن به چیزی میرسد) همتایلغت عربی راجع و واژه نوساز بازواگرد(کوتاه شده بازواگرده) همتایلغت عربی راجعه و واژه نوساز بازواگشت همتایلغت عربی مراجعت است.

در گفتگوهای اداری و سازمانی همتای لغت عربی مُراجع واژهنوساز رویگزار (روی آورنده) خواهد بود همانطور که واژه رویکرد به معنای نزدیک آمدن و مراجعهاست (رویگزاران=مُراجعان=مُراجعین). بدینسانواژه نوساز رویگزارد همتایلغت عربی مراجعه (مراجعه بعدی=رویگزارد بعدی)و واژه نوساز رویگزارنده همتای لغت عربیمراجعه کننده (مراجعه کنندگان=رویگزارندگان)و واژه نوساز رویگزاردها همتای لغت عربیمراجعات است. واژه نوساز بازگشتار نیز همتای لغت مُراجع در عرب (زنی که پس از مرگ شوهر به خانهپدر بازگردد) است. 

ارتجاع=واپسگشت

ارتجاعی= واپسگشتی- واپسگرایی

مرتجع= واپسگرد-واپسگرا

مرتجعانه=واپسگرانه

رجوع=بازگشت

 

همچنین واژه نوساز پیور peyvar پیور (پی=به-بر+ور=رد) به معنای فرستادن به پیش کسی/چیزی همتایلغت عربی مرجع (در لاتین reference رفرنس) خواهد بود (مرجعیت=پیوریتچون محوریت، مراجع=پیوران) که در آن وربه معنای رد شدن/کردن (خاور=خورپر=خورشید رد شد) است. واژه پیورمعنای شالوده ستبر (پی=پایه=+ور=بزرگچون نامور) و به واپس فرستادن (پی=پس+ور=رد)و بُناور بودن (پی=پایه+ور=گرداندن چون کارور)نیز میدهد که همه اینها با معنای لغت عربی مرجع همخوانی دارند. دانستنی است که ایئت پسوندی آریایی است همانطور که در زبان سنسکریت واژه نوایئت नव्यता navyata به معنای مُد یا همان نوینگی و نویت در پارسی است. (नव   adj.   nava=new)


واژهنوساز وارد (وا=باز-برعکس-دور+رد=فرستادن) به معنای بازفرستادن ردکردن به دیگری همتای لغت عربی ارجاع و واژه نوساز پسرد(کوتاه شده پسرده) بهمعنای پس فرستاده همتای لغت عربی مرجوع و واژه نوساز واپسرد(کوتاه شده واپسرده) همتایلغت عربی مرجوعه و واژه نوساز ردرس(رد آن به چیزی میرسد) همتایلغت عربی راجع و واژه نوساز بازواگرد(کوتاه شده بازواگرده) همتایلغت عربی راجعه و واژه نوساز بازواگشت همتایلغت عربی مراجعت است.

در گفتگوهای اداری و سازمانی همتای لغت عربی مُراجع واژهنوساز رویگزار (روی آورنده) خواهد بود همانطور که واژه رویکرد به معنای نزدیک آمدن و مراجعهاست (رویگزاران=مُراجعان=مراجعهکنندگان مُراجعین). بدینسانواژه نوساز رویگزارد همتایلغت عربی مراجعه (مراجعه بعدی=رویگزارد بعدی-مراجعات=رویگزاردها)است. واژه نوساز بازگشتار نیز همتای لغت مُراجعدر عرب (زنیکه پس از مرگ شوهر به خانه پدر بازگردد) است.

ارتجاع=واپسگشت

ارتجاعی= واپسگشتی- واپسگرایی

مرتجع= واپسگرد-واپسگرا

مرتجعانه=واپسگرانه

رجوع=بازگشت

همچنین واژه نوساز پیور peyvar پیور (پی=به-بر) چون پیوند (وند=بند-بستن) به معنای فرستادن برکسی/چیزی همتای لغت عربی مرجع (در لاتین reference رفرنس) خواهدبود (مرجعیت=پیوریت چون محوریت، مراجع=پیوران)که در آن ور به معنای رد شدن/کردن (خاور=خورپر=خورشیدرد شد) است. واژه پیور معنای شالوده ستبر (پی=پایه=+ور=بزرگچون نامور) و به واپس فرستادن (پی=پس+ور=رد)و بُناور بودن (پی=پایه+ور=گرداندن چون کارور)نیز میدهد که همه اینها با معنای لغت عربی مرجع همخوانی دارند. دانستنی است که ایئت پسوندی آریایی است همانطور که در زبان سنسکریت واژه نوایئت नव्यता navyata به معنای مُد یا همان نوینگی و نویت در پارسی است. (नव   adj.   nava=new)


از واژه ایرانی پهر به معنای مراقبت محافظت نگهبانی دیدبانی to guard واژه پهریچرا ساخته اند که امروزه آنرا پرهیز (ایز-ایچ=پسوند نسبت چون کوهیچ=کوهی و دهیز=دهقان) میخوانندهمانطور که هگریچ بدل به هرگز شده است. از همین ریشه واژه پهرگبدpahr(ag)bed* و یا پهربد (بُد=سالار چون ارتشبد) به معنای سرکشیک سرپاسبان پاسسالار chiefguardبه دست آمده که امروزه آنرا پهلبدمیخوانند. ازینرو واژه پهل=پهر=گارد با واژه پهل به معنای پارت (قوم) و پهلوان(پارتی) و پهلوی همریشه نیست. انبوه مردمان جمعیت آدمیان جامعه انسانی معنای سومپهل است که این نیز با دو پهل دیگر همریشه نیست.

 

*بنمان:

Thefive sons of the Manichaean God Mithra by Werner Sundermann


واژه انگلیسی contingent (con=همدیگر+tingent=لمس)همتای شایسته‌ای در زبان پارسی ندارد و بدین سبب واژگانی چون مشروط وابسته محتمل‌الوقوعتصادفی را به جای آن مینشانند. ازینرو میتوان واژه نوساز هموابست (هم=با دیگری+وا=بر-به+بست=بستن) را همتای لغت contingent دانست که با معنای دوم آن (گروه انجمن)نیز سازگاری دارد.

مثال:

They had to plan for contingent expenses.

آنها بایست برای هزینه‌های هموابست طرح میریختند.

Our plan is contingent on the weather.

طرح ما هموابست وضعیت هوا است.

Payment is contingent on fulfillment of certain conditions.

پرداخت پول هموابست پُرآمد شرایط ویژه است.

Your going is contingent on your finishing your work.

رفتنتان هموابست انجام کارتان است.

There's a chance of snow today contingent on the coming of cold air.

امروز بخت بارش برف هموابست آمدن هوای سرد است.

Her life is contingent upon the measured content of her blood sugar.

حیات او هموابست اندازه قند خونش است.

contingent forces= نیروهای هموابست

contingent effects= اثرهای هموابست

contingent liability= بدهی‌های هموابست

contingent zone of fire=منطقه هموابست آتش

contingent profit= سود هموابست 

contingency coefficient= ضریب هموابستی



واژه نوساز پادیاز (پاد=ضد چون پادزهر) با نگاه به داشتن سهریشه همتای لغت لاتین کنترل (کنترا=ضد+رول=چرخ به معنای مهار لگامترمز چیرگی آزمودن چک کردن بازرسی) است:

 

1- پادیاز (پاد+یاز=گستراندن-کشاندن از یاختن-یازیدن چون یاخته=سلول زنده و خمیازهو دستیازی) که معنای آن ضدیت گستراندن به وارونگی کشاندن است.

 

2- پادیاز (پاد+ی=میانوند+آز=راندن driveچون ناواز=راننده ناو-کشتی) که معنای آن راندن بر خلاف جهت و مخالفت آوردن است.

 

3- پادیاز (پاد+ی=میانوند+آز=نیرو زور ستم شدت از ریشه اوستایی hazahیا همان هیز=خطاکار امروزین که در لکیآنرا ئاز-آز میخوانند)  که معنای آن ضدنیرو ترمز مهار لگام است.

 

ساختار واژه پادیاز همچون واژگان پادمون countertype(پاد=ضد+مون=تیپ-کاراکتر-خیم-ذات) و پادمانsafeguard  (پاد=پاس چون ایرانپاد=پاسدارایران+مان پسوند چون سازمان به معنای مراقبت پاسداری حراست حفاظت) است که در قیاسبا پادمان میتوان معنای محافظ حارس مراقب پاسدار رانیز از واژه پادیاز (پاد=پاس) به دست آورد.

 

واژه نوساز دورپادیاز همتای لغت ریموت کنترل remote control است که در دستگاههایی چون تلویزیون و درب‌هایبرقی و ماشینهای جابجاکننده/بالاکشنده در کارگاهها/کارخانجات کاربرد دارد. همچنین میتوانبه جای کنترل در این معنا لغت دستخوان را نشاند که معنای آن دستورخوان-امرخوان»یا خوانشگر دستی» یا وسیله ایست که فشار انگشتان دست را میخواند.


 

1-همتایکنترل (کنترا=برعکس+رول=چرخ به معنای واژگرد-وانورد-واپایش) واژه نوساز راندگرد (راند=روند-حرکت-اجرا+گرد=گردیدن-جستجوکردن)به معنای گرداندن حرکت وارونگی اجرا و یا تفتیش روند کار است. به جای لغت کنترلچی نیزمیتوان واژگان نوساز روال‌ بانیا روندبان (روال=روند-شیوه-قاعده-اسلوب-هنجار-طرز-طور+بان=پایشگر چون نگهبان) را نشاند.

 

کنترل=راندگرد-روندبین-روال بین-روال دید-روالگرد-واژروال

کنترلینگ=راندگرد

کنترلر=راندگرد

کنترلچی=روال‌بان-روند‌بان


2-همتای کنترل واژهنوساز پادرسی (همساختار با بازرسی از پاد=ضد-پاس+رس) بهدو معنای مخالفت و محافظت است. پاد درواژگانی چون پادمون (همتای countertype از پاد=ضد+مون=تیپ-کاراکتر-خیم-ذات) و پادمان (همتای safeguard از پاد=پاس+مان چون سازمان) و ایرانپاد (پاسدار ایران زمین) و پادزهر نیز به کار رفته است.

 

کنترل=پادرسی

کنترلینگ=پادرسش

کنترلر=پادرس


 

به جای لغت کنترل یا همان ابزار ریموت کنترل remote control که در دستگاهها و درب‌های برقی کاربرد داردمیتوان لغت دستخوان را نشاند که معنای آن دستورخوان-امرخوان»یا خوانشگر دست-فشار انگشت دست» است.


لغت عربیزه ساحل از ریشه سوه=خشک (در سنسکریت शुष्कzuSka dryزوشک، در پارسیکهن هوشک=landزمین، در هندوایرانی کهن سوشک=زمین) ستاندهشده همانطور که در بلوچی سُھیل به معنایساحل-خشکی و در جدگالی (چابهار) سُهكه به معنایخشک و در کوردی کورمانجی زوهzûha  به معنای خشک است. بدینسان میتوان ساحل را بهشکل سوهل-ساهل بازسازی کرد چرا که امروزه نیز کشتیرانان واژه خشکی را به جای لغت ساحل به کار میبرند. 


همتای لغت لاتین کنترل واژه نوساز پادرسی (همساختار با بازرسی از پاد=ضد-پاس+رس) به دو معنای مخالفت و محافظت است. پاد در واژگانی چون پادمون (همتای countertype از پاد=ضد+مون=تیپ-کاراکتر-خیم-ذات)و پادمان (همتای safeguard از پاد=پاس+مان چون سازمان) و ایرانپاد (پاسدار ایران زمین) و پادزهر نیز به کار رفته است.

 

کنترل=پادرسی

کنترلینگ=پادرسش-پادرسند

کنترلر=پادرس (چون بازرس)

 

به جای لغت کنترل یا همان ابزار ریموت کنترل remote control که در دستگاهها و درب‌های برقی کاربرد داردمیتوان لغت دستخوان (دستورخوان یا خوانشگر دست یا فشار انگشتدست) و یا امرخوان (از ریشه اوستایی مرو=دستور) نشاند.


واژه نوساز نگهبرد (نگه=نگاه کردن-نگه داشتن-ایستاندن+برد=بردن چون کاربرد) و یا نگاهبرد به دو معنای مخالفت محافظت همتای لغت لاتین کنترل است.


کنترل=نگهبرد-نگاهبرد

کنترلینگ=نگهبری-نگاهبری

کنترلچی-کنترلر=نگهبر-نگاهبر


واژه آریایی سلام (سل=خوشی+لوم=پُربرکت) به معنای سالم کامل healthy completeکه آنرا در لوری و کوردی نیز silam میخوانند در فرهنگ سومر به شکل silim* در معنای درود به کار میرفته که نشان میدهدواژه ایرانی سلام همریشه نیست با لغت عربی silim* سلام که معنای آن صلح peace است. لغت اسالم (نام شهری در گیلان: ا=آب+سالم=درست) نیز در لغتنامه سومربه معنای آب شفابخش potion ثبت شده است.

 

*silim : (sil=pleasure-joy+lum=to grow luxuriantly)= healthy

 :(water+health)=potiona-silim*

 

بدینسان روشن میشود واژگان ایرانی سالم و سلامت (سلام+ات=پسوند) ازهمین ریشه ستانده شده‌اند و رپتی (ربطی) به واژگان عربی اسلام تسلیم مسلمانندارند. اگر سلام به معنای صلح باشد کهنیست آنگاه هنگامدیدار دو نفر سلام گفتن بدین معنا خواهد بود جنگ باهاتندارم، نمیخوام بکشم ات، غارت ات نمیکنم!».

 

ب-در نزد مردمان سکا-ختن واژه سدام **siddhamبه معنای درود رفاه شادکامی hail welfareبوده که ممکن است این واژه در ایران غربی بدل به سلام (چون مدخ و ملخ) شده باشد. سدام از ریشه سنسکریت सिद्ध siddha  به معنای سالم کامل پیروز healed successful perfected provencertainlyستانده شده است.

 

 

پیورها:

*Sumerian Lexicon –version 3.0- JohnHalloran

**The KhotaneseBhadracaryadesana by Jes Peter Asmussen


واژه فدا (فد=نثار) در اوستایی کهن بهشکل vīd-* (در سنسکریت विधा vidhAportion بخش-بخشیدن) به معنای قربانی کردن نثار دهش به رایگان وقف to be devoted to ثبت شده است. عرب از واژه ایرانی فد ریشه فرضی فِداء را ستانده و سپس واژگان جعلی افِداء مفتد افتداء مفدیفدیه متفادی را به دست آورده است. واژه فدوی (چون ساروی=اهل ساری) به معنایفدایی جان نثاراست. در ارمنستان از افزودن پیشوند ن=فرود به وید-ود واژه nver* նվեր به معنای هدیه gift را ساخته اند. ازینرومیتوان به جای لغت لاتین offer به معنای پیشکش تعارف واژه نوساز آفد(آ=پیش-به سوی+فد=پیشکش) را نشاند.


 *پیور:

Etymological Dictionary of the Iranian Verb by Kolektif


ستاکهای ایرانی الفختن-الفنجیدن و یا الفاختن-الغنجیدن (در سغدی ادفختن) از واژه سنسکریت वाज vAja به معنای توزیدن کسب حاصل نمودن به دستآمده اند که همریشه با واژگان ایرانی *تواخت-تواژ(ت-د-اد=بیش-افزون) به معنای اندوختن acquire to gain هستند. از اینرو واژگان فانجو یا فانژ و یا فاج همتای لغت کسب و واژگانفانجگر و یا فانژگرو یا فاجگر همتای لغت کاسب خواهند بود.

کسب کرد=فاخت

کاسب= فانژگر

مکسوب=فانژگیر

اکتساب=فانژمان-فانژش-فاختمان

مکتسِب=وافاختار

مکتسَب=وافاخته

 

*پیور:

KHOTANESE V-  OLDIRANIAN DW- by Prods Oktor Skjærvø


واژه *دختر (دو=مکنده-شیرنوشنده+غ-خ=پسوندزنیت-مادینگی+تر=پسوند خویشاوندی-همگروهی) به معنای نوزادی از گروه مادگان و واژه *پسر (پس=اندک-بچه+ار=دارنده) به معنای کودک است که همریشه باواژگان فسقلی پسغاله و آبستن (آ=به سوی+پس=کودک+تن=داشتن) است. پسر و سپس پور گویشایرانی لغت سنسکریت पुत्रputra هستند که این همریشه با واژه هندواروپایی pehw به معنای کوچک اندک little few است.


*بنمان:

(Proto-)Indo-European kinship terms in*-ter and (ancient) age-grade systems1. Kin, clan and community – a symposiumon Indo-European social institutions. University of Copenhagen, 17. May 2016Veronika Milanova


لغت *خواهر(خوا=خود+هر=جنس ماده-دختر) به معنای دختری از خانواده خود است که همریشه و همتای لغتسنسکریتस्वसृ svasR  (ساخته از sva به معنایخود-خودی و sRبه معنای دختر) و لغت لاتینsister  (ساختهاز sweبه معنای مال خود و serبه معنای جنس ماده زن دختر) است.

 

لغت *برادر (بر=پسر-بچه+تر -ter=پسوند خویشاوندی) به معنای پسری از خانواده خود است که بالغت عربی بن=پسر و لغت لاتین breed (زاییدن) و لغت هلندی broedبه معنای تخم-اشپل-spawn همریشه است. لغت تر امروزه نیز به شکل ترو طایفه (تیره و طایفه) در گویشهای ایرانی به کار میرود.

 

بدینسان روشن میشود که در گفتار روزمرهجمله "فلانی هر را از بر تشخیص نمیدهد" (از بس نادان است فرق دختر و پسر را نیز نمیداند) اشارهبه همین دو ریشه دارد که همتاست با "فلانی دست راست و چپش را نیزنمیشناسد". 

 

پیور:

*NostraticDictionary by Aharon Dolgopolsky

berE?a=to give birth to, child→bar=son

ӡUR=female being→zur, sor, sara=woman, lady, queen


واژه ایرانی هس که عرب آنرا حس مینویسد دارای دو ریشه ودو معنا است:

 

1- واژه هس از ریشهپیشاهندواروپایی ayǝs-به معنای جستجو seek به دست آمده که با واژه آذری ایستک (آرزو شده) و واژهاوستایی اش i و واژه سنسکریت iSa इष و واژه روسی искать و واژه انگلیسی ask(پرسیدن) همریشه است. ممکن است که اش ریشه واژه عشق باشدزیرا در هندی کهن ī̆ṣma- نام دیگر خدای عشق Kāmadeva=god of love (کام دیو) بوده است. از همین ریشه لغت عربیحس به دست آمده مانند: یَا بَنِیَّ اذْهَبُوا فَتَحَسَّسُوا مِنْ یُوسُفَ وَأَخِیهِ قرآن مجید» اى پسرانمبروید و از یوسف و برادرش جستجو (پرسش)کنید.

 

2- واژه هس از ریشه عیلامی-دراویدی *hi-i(هی-ای=علم+پسوند اش=دادن) به معنای شناخت به دستآمده که با واژگان ایرانی ایور (ای=علم+ور=بزرگ) به معنای یقین و اسم (اس+ام=شیم در پهلویک) به معنای شناسه دار همریشه است. از همین ریشه لغت *hassaدر عربی و لغت *assدر اوگاریت (سوریه کهن) به معنای حس کردن to feel به دست آمده است. ای *ey- یک واژه کهن از زبان دراویدیبه معنای دانستن فهمیدنto know how to, understand  است. عرب از ریشه فرضی حس+س واژگان جعلی احساسمحسوس احساسات حساس حساسیت را به دست آورده است.

حسگر=هسگر- sensor

محسوس=هسرس (مانند فهمرس=مفهوم و چمرس=معقول)

حساس=هسمند-هسناک-تیزهس (مانند هوشمند-بیمناک-تیزهوش)- sensitive

احساس=هسیاد (مانند بنیاد از پسوند آد-هاد که مانند باب افعال حالت گذرایی/متعدی به واژهمیدهد)

احساسات=هسیادها

حساسیت=هسندگی (مانند گزندگی)-sensitivity

 حواس=هسگان (گان=گروه مانند صدگان)


*پیور:

ON THE GENETIC AFFILIATION OF THE ELAMITE LANGUAGE by GeorgeStarostin


واژه موشک که در پارسی میانه به شکل Mesak* ثبت شده از ریشه اوستایی maēɵ*به معنای فرستادنsend  به دست آمده همانطور که لغت لاتین missile=موشک ازmittere  به معنایto send  ساخته شده است. بدل شدن س به ش مانندبدل شدن رسک-رشک و بدل شدن میسک به موشک مانند بدل شدن بودار-بیدار است.

 

*بنمان:

Iranica in the Achaemenid Period (ca.550-330 B.C.): Lexicon of Old Iranian by Jan Tavernier


واژهایرانی هوا از واژه اوستایی *وای  vāyبه معنای هوا air به دست آمده زیرا افزودن هـ به آغاز واژگان شیوه ای برای رساتر شدن آوای آنان بودههمانطور که روم (کشور) را در ایران هروم میخوانده اند. بهمینسان واژه *هدف از ریشه ایرانی دف (دفک=نشانه تیر) ساخته شده همانطور که واژه هویج از لغت ایرانی ویج=ریشه به دست آمده است.

تهویه=هواور (ور=چرخاندن و یا هوا+آور)

اهداف=هدفها

 

*بنمان: فرهنگ ابوالقاسم پرتو-برابرهای ایرانی برای واژگان بیگانه


از واژهایرانی *توژی به معنای پخش خوراک در مهمانی کودکان لغتعربیزه توزیع (پخش کردن) به دست آمده که عرب از آن ریشه فرضی وزع را ستانده و سپس واژگانموزع و توزع را جعل کرده است. چسباندن ع به انتهای واژگان ایرانی مانند dav (دورساختن در اوستایی)←دف=دفع (دکتر محمد مقدم-راهنمای ریشه فعلهای ایرانی) روش رایج عربیزهکردن آنها بوده است.

توزیع=توژی-توزی

موزع-توزیعکننده=توزیگر


*بنمان: برهان قاطع


 واژه ایرانی *پیرپ patirapa(پی-پتی=بر-به+رپ=کمک) همتای لغت عربی تایید از ریشه اوستایی rapa- به معنای حمایت پشتیبانی یاری support  به دست آمده که با واژه عربیزه رفیق (رپ+ایک-ایگ) همریشه است. عرب از ریشه فرضی رفق واژگانجعلی مرفق رفاقت مرافق و مرافقت را به دست آورده است.

تایید=پیرپ

موید moayed-تایید کننده=پیرپگر

موید moayad-تایید گرفته=پیرپگیر

تاییدیه=پیرپ نامه


*بنمان:

Elam and Persia edited by Javier Álvarez-Mon and Mark B.Garrison Winona 


واژه ایرانی تیگره در اوستایی tighri- به معنای تیز تیر نیزه تندرو که عرب آنرا دجلهمیخواند (دیگره-دیگله-دجله) امروزه نام یکی از دو رودخانه بزرگ دورود یکی ازشهرهای پر آب استان لورستان است. رود سزار شهر دورود از به هم پیوستن رودهای کوچکو بزرگ (تیره و ماربوره) این منطقه پدید میاید که سرانجام به دریاچه سد دز میریزد.واژه ایرانی تیر با لغت لاتین tiger به معنای ببرهمریشه است.


از واژه ایرانی ارت-ارد=قدس (در اوستایی ارته arǝta به معنای خداگونگیholy  پاکمنشی) همریشهبا ارتبان-اردوان=خدایگونه پاک‌ورز پارساrighteous truthful  و اردشیر=پادشاهی خداگونه میتوان واژگاننوساز زیر را به دست آورد:

 اردامند-ارتامند=مقدس و اردامندان=مقدسین و اردامندی=مقدسی

اردشت (چون بهشت=بهترین وکمشت=کمترین)=اقدس

اردایش=تقدس

اردناکی-ارتناکی=قدسیت

ارتان(پسوند آن از آنیدن همچون بابتفعیل حالت متعدی میسازد)=تقدیس

ارتور-اردور (چون نامور=بزرگنام وپیور=مرجع)=قدیس

ارتبار (چون غمبار)=قدوس و ارتباری=قدوسی و ارتباریت=قدوسیت 


واژه ایرانی مگانی=رایگان (مگ=بخشش+آن+ی) که عرب آنرامجانی مینویسد از ریشه اوستایی maga- به معنای عطا offering به دست آمده که با واژه ودایی magham به معنای هدیه gift و واژه سنسکریت मघ magha به معنای انعام  bountyهمریشه است.


واژه آریایی اشپا که عرب آنرا اشباع مینویسد ازریشه هندواروپایی  spehبه معنای غنی شدن رونق یافتن  to succeed, to prosperستانده شده همانطور که این واژهدر لغتنامه هیتی (زبان نشلی) به شکل ipai* به معنای سیر شده to be satiated ثبت شده است.

اشپا که در زبان ختن به شکل spaiye در سریکولی به شکل spon- در یزغولامی به شکل s(ə)pā̆n- و در ایرانی به شکل spaHti ثبت شده باواژگان سنسکریت स्फाति sphāti به معنایfattening prosperity شکوفایی سعادت و स्फीत sphIta به معنای dense rich thick غلیظ چگال غنی و स्फिर sphirá (شاید واژه شفیره از همین ریشهباشد) به معنای fatفربه و لغت انگلیسی speed=سرعت و لغت لاتین spes=امید همریشه است. عرب از ریشهفرضی شبع واژگان جعلی مشبع اشبع تشبع و شباعه را به دست آورده است.

 

*پیور:

HITTITE hi-VERBS AND THE INDO-EUROPEANPERFECT by FREDERIK KORTLANDT


از ریشه آریایی *Háwatiبه معنای لذت بردن to enjoy واژه امروزین هوا در ایرانی و عربی به دست آمده که همریشه با واژه اوستایی avaitiبه معنای هواداری میکند کمک میدهد sorgt, hilft و avah(دلخواه-شوق) وauua  (کمک کردن) و aoman(کمک رسان) و واژه لاتین aueōبه معنای مشتاقم I am eager و واژه ارمنی աւիւն awiwn به معنای شوق-هوسenthusiasm  و واژه سنسکریت अवति avatiبه معنای  دلخواه favour و واژه یمنی شهوو (ش+هوا=شهوت) و واژه آلبانیایی ندیمه ndihmë (en-iuwo-ma=help)است.


*بنمان: Вопросы языкоого родстаМеждународный научный журнал № 5 (2011)


از واژهاوستایی *وس vas به معنای آرزو میل خواهش desire واژه امروزین هوس (هـ=پیشوند آواساز+وس=خواسته) به دست آمده است. افزودن هـ به آغاز واژگان شیوه ای برای رساتر شدن آوای آنان بودهمانند روم-هروم و وا-هوا و دف-هدف و ویج-هویج که از لغتایرانی ویج=ریشه به دست آمده است.

*پیور: راهنمای ریشه فعلهای ایرانی در زباناوستا و فارسی باستان و فارسی کنونی-دکتر محمد مقدم


در زبان پهلوی واژه *تیتاکبه معنای مردمک چشم (در زیست‌شناسی تیتک titak=شبکیۀ چشم) بوده همانطور که امروزه مردمان لورستان و کوردستان آن را تیاه میخوانند و به جای واژه چشم به کار میبرند. تیته شکل آذری تیتاک بوده که پیش از تورکیزهشدن آذربایجان در آن سرزمین به کار میرفته است. بدل شدن تیتاه به تیاه مانند بدل شدن واژهاوستایی پیتا=شاه-سرور به پیا است که امروزه مردمان لورستان و کوردستان آن را به جای واژه آقا-مرد به کارمیبرند.

 

*بنمان: فرهنگ واژگان پهلوی:شادروان بهرام فره وشی


واژگان نوساز نگهبرد (نگه=نگاه کردن-نگهداشتن+برد=بردن چون کاربرد) نگاهبرد و نگربرد (نگر=نگاه کردن-نگهداشتن) همتای لغت لاتینکنترل (کنترا=واژگون+رول=چرخیدن به معنای مهار واژگرد) هستند.

 

کنترل=نگهبرد-نگاهبرد-نگربرد

کنترلینگ=نگهبری-نگاهبری-نگربری

کنترلچی-کنترلر=نگهبر-نگاهبر-نگربان

 

واژه نگر-نیگر به معنای در دست گرفتن واساندن گیرانداختن نگهداشتن که در نوشتار نمیاید ولی در گفتار روزمره بسیار به کار میرود (نیگر-اشدار=بگیر-اش) را گویش دیگری از نگه میدانند ولی میتوانساختار ن=فرود-زیر-پایین و گر=گرفتن گیر انداختن را برای این واژه پیاده کرد همانطور که در سنسکریت واژه निग्रह् nigrah  در معنای hold- stopبه کار میرود. نگر در معنای گرفتن همریختبا واژه نگر در نگریستن است ولی گر در نگریستن به معنای دیدن-بینیدن است همانطور که حیدری ملایری از آن واژه آگارش=consideration=ملاحظهرا ساخته است.


به جای لغت کنترل یا همان ابزار ریموت کنترل remote control که در دستگاهها و درب‌های برقی کاربرد داردمیتوان لغت دستخوان (دستورخوان یا خوانشگر دست یا فشار انگشتدست) و یا امرخوان (از ریشه اوستایی مرو=دستور) نشاند.


از ریشه آریایی *Háwatiبه معنای لذت بردن to enjoy واژه امروزین هوا در ایرانی و عربی به دست آمده که همریشه است با avaitiدر اوستایی به معنای هواداری میکند کمک میدهد sorgt, hilft و avah(دلخواه-شوق) وauua  (کمک کردن) و aoman(کمک رسان) و avañh که امروزه آنرا ئون=یاری assistance, support, protectionمیخوانند (دکتر محمد مقدم-راهنمای ریشه فعلهای ایرانی) و عرب آنراعون مینویسد. عرب از ریشه فرضی عون واژگان جعلی معاون تعاون معین اعوان استعانتمعاونت را به دست آورده است.

از همین ریشه است واژه لاتین aueōبه معنای مشتاقم I am eager و واژه ارمنی աւիւն awiwn به معنای شوق-هوسenthusiasm  و واژه سنسکریت अवति avatiبه معنای  دلخواه favour و واژه یمنی شهوو (ش+هوا=شهوت) و واژه آلبانیایی ندیمه ndihmë (en-iuwo-ma)که معنای آن کمک helpاست.

 

*بنمان:

Вопросы языкоого родстаМеждународный научный журнал № 5  2011


درگویشهای ایرانی همتای لغت عربی تشخیص واژه ایرانی پیزان(پی-پت=بر-به+زان=دان-دانستن) بوده که با واژه فرزانه همریشه است. حیدریملایری واژه پرناس از ریشه ناس-شناس را به جای تشخیص نشانده ولی در لغتنامه هاپرناس از ریشه ناس=نابودی به معنای نابود شدن تباه گشتن است.


 

واژه نوساز سانگرد (سان=روال-شیوه-طرز-چگونگی+گرد=گشتن) به دو معنای از روالخود برگرداندن و یا روال چیزی را بگردیدن=تفتیش کردن همتای لغت لاتین کنترل (کنترا=واژگون+رول=چرخیدنبه معنای واژگرد) و واژگان نوساز سانگردان و سانگشتار همتای لغت لاتین کنترلر-کنترلچی هستند. دانستنی است درگویشهای کهن ایرانی لغت واژگرد در معنای کنترل به کار میرفته ولی امروزهمعنای بازگرد و بازگشتن یافته است.

 

=controlسانگرد

=controllingسانگردی-سانگردش

=controllerسانگردان-سانگشتار

=controlledسانگشته-سانگشت


به جای لغت کنترل یا همان ابزار ریموت کنترل remote control که در دستگاهها و درب‌های برقی کاربرد داردمیتوان لغت دستخوان (دستورخوان یا خوانشگر دست یا فشار انگشتدست) و یا امرخوان (از ریشه اوستایی مرو=دستور) نشاند.


همتای لغت عربی تبدیل واژه نوساز تاگرد (تا از واژه کهن تاگ=بدل+گرد-ورد-ورت =گشتن) و یا تاگورد و یا تاورت و یا تاورد خواهد بود که تا-تاگ در واژگان بیتا همتا تاگیدن=to clone تاگش=cloning و ورد در واژگان رهنورد نورد وردنه نیز دیده میشود. لغتبدل یک واژه آریایی است که از ریشه سنسکریت بدا भेदbheda به معنای تبدیل تغییر alteration به دست آمده است.

 

convert(تبدیل)=تاورد

converted(تبدیل شده)=تاورده

convertible(تبدیل پذیر)=تاوردپذیر

convertibility(تبدیل مندی)=تاوردمندی

convertor=converter(مبدل)=تاوردان-تاوردگر

converting(تبدیل شوی)=تاوردش

 

بهمینسان واژه نوساز دیورد(دیت-دی=دوم چون دیگر) همتای لغت عربیزه تغییر change (از واژه ایرانیتگوهیر-تگیر-تغیر) خواهد بود. واژه­ دیگر در پارسیمیانه diti-kar بوده که معنای آن شکل دومین و یاحالت دوم است. در زبان پهلوی واژه واباش یا همان بازباش همتای تبدیل و ورتش همتای لغت تغییر بوده است.

 

 

change(تغییر)=دیورد

changer(تغییر دهنده)=دیوردگر

variable (متغیر)=دیوردیاب


از ریشههندواروپایی vet-(e)s-ó-* به معنای یکساله yearling واژگان ایرانی وچک و وسالک به دست آمده همانطور که امروزه در گیلکی وچک به معنای بچه و در شوماشتی (غرب پاکستانو شرق افغانستان) وسالک vaċolik* به معنای گوساله است. در گویشهای ایرانی وی بدل به گو (ویشتاسب-گشتاسب وویچار-گذار) و ک در انتهای کلمه بدل به ه (پروانک-پروانه) میشود.

वत्स m. vatsa= calf

 

*پیور:

Finnish vatsa ~ Sanskrit vatsáand the formation ofIndo-Iranian and Uralic languages by Asko Parpola (Helsinki)


لغت عربیزه ضبط (پاسبان کالاهای ی را ضبط=تصرف و به شهربانی برد) از واژه ایرانی چپت-چبت و سپس زپت به معنای ربودن به دست آمده که همریشه است با واژگان چپاولچپو دستچپ (فلانی دستش چپه) که معنای آنها یدن است. زپت-زبت در لغتنامه سغدی به شکل چبت čßt* به معنای یدن to steal ثبت شده است.

 

ضابط=زپتگر

مضبوط= زپتگیر

ضباط=زپتکار

 

*بنمان:

An Introduction To Manichean Sogdian byProds Oktor Skjærvø


 

واژه نوساز سانگرد (سان=روال-شیوه-طرز-چگونگی+گرد=گشتن) به دو معنای از روالخود برگرداندن و یا روال چیزی را بگردیدن=تفتیش کردن همتای لغت لاتین کنترل (کنترا=واژگون+رول=چرخیدنبه معنای واژگرد) و واژه نوساز سانگردبان همتایلغت لاتین کنترلر-کنترلچی است. دانستنی است در گویشهای کهن ایرانی لغت واژگرد در معنای کنترل به کار میرفته ولی امروزهمعنای بازگرد و بازگشتن یافته است. معنای سوم سانگرد همانا گردانش یک روال خاص و یا اجرای یکشیوه قانونی است (مانند کارگرد-کارگردان) همانطور که واژه اداره همتای عربیکنترل از معنای گرداندن به دست آمده است.

 

=controlسانگرد

=controllingسانگردی-سانگردش

=controllerسانگردبان

=controlledسانگشته-سانگشت


به جای لغت کنترل یا همان ابزار ریموت کنترل remote control که در دستگاهها و درب‌های برقی کاربرد داردمیتوان لغت دستخوان (دستورخوان یا خوانشگر دست یا فشار انگشتدست) و یا امرخوان (از ریشه اوستایی مرو=دستور) را نشاند.


از واژه ایرانی ارت-ارد=قدس (در اوستایی ارته arǝta به معنای خداگونگیholy  پاکمنشی) همریشهبا ارتبان-اردوان=خدایگونه پاک‌ورز پارساrighteous truthful  و اردشیر=پادشاهی خداگونه میتوان واژگاننوساز زیر را به دست آورد:

 ارداوند-ارتاوند=مقدس و ارداوندان=مقدسین و ارداوندی=مقدسی

اردشت (چون بهشت=بهترین وکمشت=کمترین)=اقدس

ارتوم (پسوند توم چون ایتوم=یکترین وخوارتوم=خوارترین)=اقدس

اردایش-ارتایش=تقدس

اردناکی-ارتناکی=قدسیت

ارتان(پسوند آن از آنیدن همچون بابتفعیل حالت متعدی میسازد)=تقدیس

ارتور-اردور (چون نامور=بزرگنام وپیور=مرجع)=قدیس

ارتوری-اردوری=قداست

ارتبار (چون غمبار)=قدوس و ارتباری=قدوسی و ارتبارگی=قدوسیت 


از ریشه آریایی dʰar- به معنایگرفتن در دست داشتن سرپا نگهداشتن واساندن دربرگرفتن hold, stop, bear, carry, receive, hold up right واژگان ایرانی دار(داشتن-دار) و دارآیت (تصرف to bear,to hold نگهداشت) و درخت *daraxt (سر پا شده) وواژگان اوستایی drǝnǰaiti (محکم و جامد وسفت میشود-تقویت) ā-drǝnǰayeiti (تاسیس-بنانهادن) به دست آمده است. ازینرو میتوان واژه اوستایی آدرج-آدرژ را همتای لغت عربی تاسیسدانست.


*پیور:

Indo-European Etymology by SergeyStarostin


درگویشهای ایرانی واژه کموژ (کم=اندک+اوژ=نیرو) بهمعنای کمزور ضعیف ضد واژه شاهوژ (شاه=شایسته-بهترین-بزرگ) بوده که در آنها اوژ ریشه واژه اوژمان به معنای انرژی است. اوژ در اوستایی ائوجه aojah و در پارسی میانه اوچ ʾwcخوانده میشده است.

به همینسان به جای لغت عربی اراده میتوان واژه ایرانی کاموژ (کام=عزم-آرزو+اوژ=نیرو) رانشاند همانطور که در ارمنستان به شکل کامگی اوژ կամքի ուժ و در همین معناwillpower  به کار میرود. 


از ریشه آریایی dʰar- به معنایگرفتن در دست داشتن سرپا نگهداشتن واساندن دربرگرفتن hold, stop, bear, carry, receive, hold up right واژگان ایرانی دار(به دار زدن-چوب راست-رستنی پایا و چند ساله و تنومند) و دارآیت(تصرف to bear,tohold نگهداشت) و درخت *daraxt (سر پا شده) وواژگان اوستایی drǝnǰaiti (محکم و جامد وسفت میشود-تقویت) ā-drǝnǰayeiti (تاسیس-بنانهادن) به دست آمده است.

*پیور:

Indo-European etymology by SergeyStarostin


از ریشه آریایی dʰar- به معنایگرفتن در دست داشتن سرپا نگهداشتن واساندن دربرگرفتن hold, stop, bear, carry, receive, hold up right واژگان ایرانی دار(داشتن-دار) و dāráyati دارآیت(تصرف to bear,tohold نگهداشت) و درخت *daraxt (سر پا شده) وواژگان اوستایی drǝnǰaiti (محکم و جامد وسفت میشود-تقویت) ā-drǝnǰayeiti (تاسیس-بنانهادن) به دست آمده است. بدینسان ستاکهای درختن-درژیدن (درنژیدن) به معنای برپا کردن قوی کردن هستندکه از آنها واژگان زیر به دست میاید:

استحکام-تقویت=درژانش

مستحکم=درژینمند

محکم-قوی=درژین

تاسیس=آدرژ

*پیور:

Indo-European Etymology by SergeyStarostin


پیشوند نوساز هن به معنای دیگر-غیر-ضد پیشوند هم» از واژه اوستایی aniia ستانده شده که در سنسکریت अन्य anyá و در لورستان امروزین هنی (other-alter) خوانده میشود. این واژه در ایرانی کهن Hanyáh خوانده میشده که به شکل پیشوند an در واژه انیران (غیر ایران) به کار رفته است.

 

بدینسان همتای واژه لاتین alternate به معنای تناوب واژه نوساز هنتورش و یا هنتورنش (هن=دیگر+تورن-تور=گردیدن+اش=پسوند مصدری) خواهد بود که از ستاکهای تورنیدن-توریدن به معنای چرخیدن گردیدن to turn ساخته شده است. ازینرو هنتورنش به معنای گردش به غیر و یا چرخش به حالت دیگر است که از آن واژه هنتورمند به معنای متناوب به دست میاید. هنتورشی=تناوبی alternative  

 

همچنین واژه نوساز گاهتور-گاهتورن-گهتورن-گتورن-گتور (گه=نوبت در لورستان، گه-گاه=مکان-زمان+تورن=گردش) به معنای گاهگشت همتای لغتهای نوبت و period خواهد بود.

 


از واژه عیلامی هت hat* به معنای وسعت مد گستردگی extent واژگان امروزین حد شکل عربیزه واژه ایرانی هد و آیینه hatena* به دست آمده که ādaina گویش دیگر آن است. بدینسان روشن میشود که واژه آیینه در اصل به معنای کش آمده در آن، گسترده شده در آن بوده است. عرب از ریشه فرضی حد+د واژگان جعلی حدود محدود تحدید را به دست آورده است.


*پیور:

GLOSSARY OF ACHAEMENID ELAMITE by Professor George G. Cameron


از واژگان ایرانی امدار amadara* به معنای نیرو دار و امزات amazāta* به معنای مادرزاد پرنیرو همخانواده با اماوند (اما=نیرو+ونت-وند=بسیار) و ماهار-مهار (ما+نیرو+هار=حراست) میتوان فهمید که واژه امداد (ام=نیرو+داد=دادن) به معنای کمک نیز از ریشه ام (امه-اما=نیرو) به دست آمده و لغت عربی مدد از روی این واژه جعل شده است. در بختیاری گویش درست واژه امداد یا همان amdād را به کار میبرند که آنرا در هنگام ضرورت فریاد میزنند و به جای لغت کمک به کار میبرند.


*پیور:

IRANICA IN THE ACHAEMENID PERIOD by J. TAVERNIER


واژه نوساز راژگرد (راژ=رج-رده-فرمان-اداره-هدایت+گرد=گردیدن) به معنای گشتن بر طبق فرمان و یا اداره روال کار همتای لغت لاتین کنترل است که در عربی آنرا اداره معنا میکنند. در گویشهای کهن ایرانی لغت واژگرد (واژگون راندن) در معنای کنترل (کنترا=واژگون+رول=چرخیدن) به کار میرفته ولی واژگرد امروزه معنای بازگرد و بازگشتن یافته است. بدینسان واژگان نوساز راژگردان (چون کارگردان) و راژگردبان (چون نگهبان) همتای لغت لاتین کنترلر-کنترلچی هستند. راژ در واژه کوردی راژمان (چون سازمان) به معنای سیستم منظومه که در کوردی کورمانجی آنرا ریزمانrêziman  میخوانند نیز به کار رفته است.

 

=controlراژگرد

=controllingراژگردش

=controllerراژگردبان-راژگردان

=controlledراژگشت-راژگشته


به جای لغت کنترل یا همان ابزار ریموت کنترل remote control که در دستگاهها و درب‌های برقی کاربرد دارد میتوان لغت دستخوان (دستورخوان یا خوانشگر دست یا فشار انگشت دست) و یا امرخوان (از ریشه اوستایی مرو=دستور) را نشاند.

 



پیشوند نوساز هن به معنای دیگر-غیر-ضد پیشوند هم» از واژه اوستایی aniia ستانده شده که در سنسکریت अन्य anyá و در لورستان امروزین هنی (other-alter) خوانده میشود. این واژه در ایرانی کهن Hanyáh خوانده میشده که به شکل پیشوند an در واژه انیران (غیر ایران) به کار رفته است.

 

بدینسان همتای واژه لاتین alternate به معنای تناوب واژه نوساز هنتورش و یا هنتورنش (هن=دیگر+تورن-تور=گردیدن+اش=پسوند مصدری) خواهد بود که از ستاکهای تورنیدن-توریدن به معنای چرخیدن گردیدن to turn ساخته شده است. ازینرو هنتورنش به معنای گردش به غیر و یا چرخش به حالت دیگر است که از آن واژه هنتورمند به معنای متناوب به دست میاید.


هنتوروان=جایگزینalternative  (وان=پسوند دارندگی)

 

همچنین واژه نوساز گاهتورن-گهتورن-گاهتور-گهتور (گاه-گه=مکان-زمان+تورن=گردش، گه=نوبت در لورستان) به معنای گاهگشت همتای لغتهای نوبت و period خواهد بود. 


در گویشهای ایرانی واژه کموژ (کم=اندک+اوژ=نیرو) به معنای کمزور ضعیف ضد واژه شاهوژ (شاه=شایسته-بهترین-بزرگ) بوده که در آنها اوژ ریشه واژه اوژمان به معنای انرژی است. اوژ در اوستایی ائوجه aojah و در پارسی میانه اوچ ʾwcخوانده میشده است.

به همینسان به جای لغت عربی اراده میتوان واژه ایرانی کاموژه (کام=عزم-آرزو+اوژ=نیرو+ه=پسوند نسبت) را نشاند همانطور که در ارمنستان به شکل کامگی اوژ կամքի ուժ و در همین معناwillpower  به کار میرود. واژه لکی ویروشه به معنای نوستالژی شکل دیگری از ویروژه (ویر-بیر=یاد+اوژ=نیرو+ه=پسوند نسبت) است.


جی-ون-هاره ji-van-hara شکل اوستایی واژه امروزین زنهار-زینهار (زین=زندگی+هار=حراست) بوده (*جیوَنهارَ) که معنای آن جان پناه جستن و امان خواستن است. واژه جیون (جی=زی+ون=پسوند نسبت-دارندگی) به معنای دارنده زندگی جنبش دار همریشه با واژگان جیوه زیوش زیونده←زنده زیستن زی است.


*پیور: کارنامه اردشیر بابکان-دانشگاه تبریز 1329-محمد جواد مشکور


واژه نوساز ورآرش (ور=الف-برندگی-پیروزی ب-گزینش+آر=الف-آورب-یارایی+اش=پسوند مصدری) به معنای شایستگی برگزیده شدن توانایی برنده شدن همتای واژه لاتین probability است که عرب آنرا احتمال معنا میکند. به همینسان واژه نوساز ورآره (ه=پسوند نسبت) همتای دیگر لغت احتمال است. آر در ورآرش هم میتواند به معنای آوردن و هم میتواند به معنای توانستن باشد زیرا از ستاکهای یارستن-یاریدن (شکل دیگرش آرستن-آریدن چون یاختن←آختن) به معنای توانستن تحمل یارایی طاقت داشتن به دست آمده است.

 

که یارد شدن نزد آن ارجمند ۞ رهاند مر آن بیگنه را ز بند (فردوسی)

چو اندر تبارش بزرگی نبود۞ نیارست که نام بزرگان شنود (فردوسی)

 

ور در ورآرش هم به معنای پیروز گشتن برنده شدن (ور شکل کهن بر) و هم به معنای برگزیدن است که در باور و استوار-استور به کار میرود. از نگاه دیگر ورآرش (ور=بر-پیش-جلو+آرش=آورش) به معنای در پیش-جلو-فراتر پدید آمدن است که هم ارز با واژگان پیشایند پیشآمد رویداد رخداد خواهد بود. در واژه ورآره میتوان واژه آره را به معنای آری-بله-آریک-مثبت نیز گرفت (آره-آری=پیشوند آ+ور=گزینش یافته).

 

احتمال=ورآرش-ورآره

محتمِل-محتمَل probable=ورآریک

محتمله=ورآریکه

محتملات=ورآریکان

محتملترین=ورآریکترین

احتمالی=ورآرشی-ورآرگی

احتمالاً=ورآرشوار-ورآرانه  probably

احتمالات=ورآرگان

احتمالاتی=ورآرگانی  probabilistic

 


در اوستایی پسوند منت-مند (خردمند xratumant =مالک خرد) به معنای دارندگی مالکیت و پسوند ونت-وند (آوند apavant =پُرشده از آب) به معنای دربردارندگی مشمولیت است که میتوان از آنها واژگان نوساز مندیک (مند+ایک=پسوند نسبت چون تار-تاریک) به معنای مالک و وندیک به معنای شامل را به دست آورد. بدینسان روشن میشود که مند گویای صفتی پایا و از درون است که نمیتوان آنرا از دارنده اش جدا کرد ولی وند گویای صفتی ناپایا و از بیرون است که میتوان آنرا از دارنده اش جدا کرد.


آخرین مطالب

آخرین جستجو ها

Doris's page Willie's collection دانلود آسان و بدون محدودیت خانه خدا در سال 1269 هجری شمشی سفارشات میس واندا rilitisul سوپر ساباکی کای کان دو - شیهان امیر روح پرور arpeodroptab کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان hicgangfipi